Τι συνέβη στην Αμφίπολη στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα

Στο αιματοκύλισμα που προκάλεσαν οι πόλεμοι των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου δεν υπάρχουν «καλοί» ή «κακοί». Ολοι ήταν ικανοί για όλα, ακόμη και για μια μνημειώδη κατασκευή, όπως στον λόφο Καστά...

ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΑΝΤΙΠΑΤΡΟΣ, ΠΟΛΥΠΕΡΧΩΝ, ΚΑΣΣΑΝΔΡΟΣ  

Αν επιβεβαιωθεί η χρονολόγηση για τον τύμβο Καστά στην αρχαία Αμφίπολη (τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα), η μνημειακή κατασκευή σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με τον Αντίπατρο (397 - 319 π.Χ.) και τον γιο του Κάσσανδρο (353 - 298/7 π.Χ.).  




Ειδικά με τον δεύτερο, γνωστό μεν σήμερα από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης και της Κασσάνδρειας, αλλά τότε πρωταγωνιστή στους χωρίς αρχές και φραγμούς πολέμους των διαδόχων.

Πατέρας και γιος, μαζί με τον στρατηγό Πολυπέρχοντα, σφράγισαν την ιστορία της περιοχής αυτή την περίοδο. Ακόμη κι αν το μνημείο ανήκει σε κάποιο στρατηγό ή ναύαρχο του Μ. Αλεξάνδρου ή αποδειχθεί πολλαπλός τάφος είτε πολυάνδριο, πάλι θα παραπέμπει σ΄ αυτούς.

Αμέσως μετά τον θάνατο του Αντίπατρου, αντιβασιλιά της Μακεδονίας στα χρόνια της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου και κατοπινά «στρατηγού αυτοκράτορα της Ευρώπης», ο Κάσσανδρος καταφέρνει να επιβληθεί στην αναπτυγμένη και στρατηγική περιοχή.

Αρχικώς εξουδετερώνει τον Πολυπέρχοντα, στρατηγό του Αλεξάνδρου και σύμμαχο της μητέρας του στρατηλάτη Ολυμπιάδας. Η τελευταία είναι αφιερωμένη αυτή την περίοδο στην εξασφάλιση της διαδοχής για τον εγγονό της, Αλέξανδρο Δ'.

Ο Πολυπέρχων είχε οριστεί από τον Αντίπατρο ως «επίτροπος» της Μακεδονίας. Είναι δυσδιάκριτο ποιες ακριβώς αρμοδιότητες είχε, οπωσδήποτε, όμως, σήμαινε ότι αποκτούσε δικαίωμα στη διαδοχή. Ο Κάσσανδρος περιορίστηκε στο αξίωμα του χιλίαρχου του ιππικού.

Αυτή ήταν η έναρξη ενός κύκλου αίματος μέσα στις ευρύτερες, πολυετείς και πολύνεκρες συγκρούσεις των διαδόχων, των εταίρων και των επιγόνων. Επίδικο μεταξύ Κάσσανδρου και Πολυπέρχοντα η κυριαρχία τόσο στη Μακεδονία, όσο και τις ελληνικές πόλεις.

Σε όλη τη διαδρομή του ο Κάσσανδρος συμπεριφέρεται ως ένας αντι-Αλέξανδρος.

Η κυριαρχία στη Μακεδονία προϋπόθετε, κατά κάποιο τρόπο, τον διαμοιρασμό της αυτοκρατορίας. Τυχόν επανένωσή της έθετε τον Κάσσανδρο -και όχι μόνο- στο βασιλικό περιθώριο. Οι δύο αυτοί στόχοι αποτελούν και τον πυρήνα της δράσης του. Εξηγούν τις περίτεχνες και πολύπλοκες συμμαχίες του, τις πολλαπλές εχθρότητες που αναπτύσσει ή προκαλεί.

Ο Κάσσανδρος εξουδετέρωσε, τελικά, τον άμεσο αντίπαλό του. Τον ανάγκασε σε φυγή από τη Μακεδονία, να μεταβεί στην Ηπειρο και εν συνέχεια στην Πελοπόννησο μέχρι τον θάνατό του στις συγκρούσεις που συνεχίζονταν (303). Οπως εξουδετέρωσε ή εξόντωσε και κάθε άλλο πρόσωπο, το οποίο δυνητικά θα μπορούσε να εγείρει διεκδικήσεις διαδοχής από την οικογένεια του Αλεξάνδρου.

Τυραννικός και αδίστακτος

Για τον τρόπο της δράσης του ο Κάσσανδρος παρουσιάζεται συνήθως στις αρχαίες πηγές με μελανά χρώματα. Κρίνεται ως σκληρός, αδίστακτος, τυραννικός. Κυρίως για τις δολοφονίες μελών της βασιλικής οικογένειας. Εκτός των άλλων σκότωσε και την Κλεοπάτρα (ομόμητρη αδελφή του Αλεξάνδρου), ενώ αντιθέτως επέλεξε για σύζυγο την αδελφή του, Θεσσαλονίκη (από άλλη μητέρα).

Η ίδια εικόνα διατηρήθηκε και σε πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς, όπως σε νεότερους και σύγχρονους.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια τάση για αποκατάσταση της υστεροφημίας του. Επανεκτιμάται ο ρόλος του στις εξελίξεις μετά το 319 π.Χ.

Σύμφωνα με την τάση αυτή «η φιλοδοξία και η έλλειψη ηθικών αναστολών που τον διέκριναν ήταν κοινή στους διαδόχους, επομένως δεν ήταν ούτε καλύτερος αλλά ούτε και χειρότερος από εκείνους.

Παράλληλα, προβάλλονται οι πολιτικές και διπλωματικές του ικανότητες και υπογραμμίζεται η στρατηγική του ιδιοφυΐα, με την οποία συσπείρωνε τους άλλους διαδόχους σε συνασπισμούς εναντίον του εκάστοτε αντιπάλου του, αντισταθμίζοντας με αυτό τον τρόπο την έλλειψη δικού του στρατού» (Από την Ιστορία του Μείζονος Ελληνισμού).

Στο ίδιο πλαίσιο επαναξιολογείται και η στάση του απέναντι στις ελληνικές πόλεις-κράτη. Αν και υποστήριξε κατά κανόνα ολιγαρχικά καθεστώτα, σε αντίθεση με τον Πολυπέρχοντα και άλλους αντιπάλους του στους πολέμους της εποχής, διακήρυσσε ότι αναγνωρίζει την αυτονομία τους.
Στο αιματοκύλισμα που προκάλεσαν οι πόλεμοι των διαδόχων δεν υπάρχουν «καλοί» και «κακοί». Ολοι είναι ικανοί για όλα. Ακόμη και για μνημειώδεις κατασκευές, όπως στον λόφο Καστά...

Ενας αντι-Αλέξανδρος

Δεν είναι σαφές αν ο Κάσσανδρος πήρε ή όχι μέρος στην εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου, αλλά το 324 - 323 π.Χ. βρίσκεται στη Βαβυλώνα.

Σύμφωνα, μάλιστα, με φήμες, οι οποίες παρατίθενται σε κάποιες πηγές και διανθίζονται με «καβγάδες» μεταξύ των δύο Μακεδόνων, μαζί με τον αδελφό του Ιόλαο, δηλητηρίασαν τον Αλέξανδρο.

Ανεξαρτήτως της φήμης, σε όλη τη διαδρομή του μοιάζει σαν ένας αντι-Αλέξανδρος. Εξοντώνει ό,τι σχετίζεται με τον στρατηλάτη και ειδικά με τη μητέρα του Ολυμπιάδα.
Κατέστρεψε εκείνος τη Θήβα, την ξανάκτισε αυτός!

Τελευταίο θύμα η Θεσσαλονίκη

Η οικογένεια του Αντίπατρου (ο Κάσσανδρος ήταν ο μεγαλύτερος από τα δώδεκα αδέλφια του) συνδέθηκε συγγενικά με πολλούς στρατηγούς και διαδόχους. Κόρες του ήταν γυναίκες του Κρατερού, του Πτολεμαίου, του Περδίκκα, του Δημήτριου του Πολιορκητή.

Μετά τον θάνατο του Κάσσανδρου (298/7) θα βασιλέψουν για μικρά διαστήματα στη Μακεδονία άλλοι τέσσερις Αντιπατρίδες (Φίλιππος Γ', Αντίπατρος Α', Αλέξανδρος Ε', Αντίπατρος Β').

Στη διαμάχη των δύο πρώτων δολοφονείται και η μητέρα τους Θεσσαλονίκη. Ηταν η τελευταία επιζώσα από την οικογένεια του Αλέξανδρου.

323 - 298/7 π.Χ.

Θέατρο συγκρούσεων χωρίς φραγμούς

• 323: Θάνατος του Μ. Αλεξάνδρου. Πρώτος πόλεμος των διαδόχων.
• 323-322: Λαμιακός πόλεμος. Ανεπιτυχείς απόπειρες της Αθήνας και νοτιοελληνικών πόλεων να ελευθερωθούν από τη Μακεδονία.
• 323-320: Ο Περδίκκας, αντιβασιλιάς (επιμελητής βασιλείας), προσπαθεί να διατηρήσει την ενότητα της αυτοκρατορίας, αλλά δολοφονείται.
• 321: Θάνατος του στρατηγού Κρατερού («προστάτης» των διαδόχων Φίλιππου Αριδαίου και Αλέξανδρου Δ'). Διανομή της αυτοκρατορίας.
• 319: Θάνατος του Αντιπάτρου (πατέρας του Κάσσανδρου).
• 319-315: Δεύτερος πόλεμος των διαδόχων.
• 318: Ο στρατηγός Πολυπέρχων (είχε οριστεί από τον Αντίπατρο επίτροπος - «διάδοχος» στη Μακεδονία) ηττήθηκε στον Βόσπορο από τον Κάσσανδρο.
• 317: Ο Κάσσανδρος, «επιμελητής βασιλείας» και αρχηγός του μακεδονικού στρατού. Η Ολυμπιάδα, συμμαχώντας με τους αντιπάλους του, εισβάλλει στη Μακεδονία και δολοφονεί τον Φίλιππο Αριδαίο (ετεροθαλής αδελφός και διάδοχος του Μ. Αλεξάνδρου) και τη γυναίκα του Ευρυδίκη.
• 316: Η Ολυμπιάδα πολιορκείται στην Πύδνα, παραδίδεται και εκτελείται από τον Κάσσανδρο. Η Ρωξάνη, με τον γιο της Αλέξανδρο Δ', στην Αμφίπολη υπό περιορισμό.
• 317-307: Ο Δημήτριος ο Φαληρεύς ορίζεται από τον Κάσσανδρο διοικητής της Αθήνας.
• 314-311: Τέταρτος πόλεμος των διαδόχων.
• 312: Ο Σέλευκος καταλαμβάνει τη Βαβυλώνα. Αρχή της κυριαρχίας των Σελευκιδών.
• 311: Ειρήνη μεταξύ των διαδόχων, αναγνωρίζεται η διαίρεση της επικράτειας: η Ασία στον Αντίγονο Μονόφθαλμο, η Μακεδονία/Ελλάδα στον Κάσσανδρο η Θράκη στον Λυσίμαχο, η Αίγυπτος στον Πτολεμαίο και οι ανατολικές σατραπείες στον Σέλευκο.
• 310: Δολοφονία Ρωξάνης και Αλέξανδρου Δ κατ΄ εντολή του Κάσσανδρου.
• 307: Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, γιος του Αντίγονου, απελευθερώνει την Αθήνα και περιορίζει τον Κάσσανδρο στη Μακεδονία.
• 304: Ο Κάσσανδρος παίρνει τον τίτλο του βασιλιά της Μακεδονίας.
• 302-301: Τέταρτος πόλεμος των διαδόχων.
• 301: Μάχη στην Ιψό. Καταστροφή των στρατευμάτων του Αντίγονου και του Δημήτριου. Θάνατος του Αντίγονου. Ο διαμελισμός της αυτοκρατορίας παίρνει την οριστική μορφή του.
• 298-297: Θάνατος του Κάσσανδρου.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

ethnos.gr