"Σε αυτόν τον τόπο περάσαν στρατοκόποι και κτηνοτρόφοι"

Γράφει : Ο Κώστας Α. Τραχανάς

Πώς να μιλήσεις , αλήθεια , για τούτο τον τόπο, την μαρτυρική Ήπειρο; Ποιές ιστορίες να διηγηθείς; Πώς να κάνεις ανασύσταση μιας ολόκληρης περιοχής ; Οι απλοί μαχητές και ο απλός λαός δεν είναι αυτός που φτιάχνει την ουσία της ιστορίας ; 


Μήπως από όλους τους κινδύνους ένας από τους χειρότερους είναι αυτός της μνήμης; Διότι λαός χωρίς μνήμη οδηγείται, νομοτελειακώς, στην αυτοεξαφάνιση. Ορεινή Πίνδος , τόπος βραχώδης , σκληρός , κακοτράχαλος, άγονος, τόπος με έντονες πτυχώσεις , τραχύς και δύσκολος στην προσέγγιση και στο διάβα του. 

Χαράδρες , οροσειρές, ποτάμια, δάση, αρχαίοι τόποι, βυζαντινές εκκλησίες , μοναστήρια, οι εσχατιές ενός ορίζοντα που τα χρώματά του θα ζήλευε η παλέτα και του πλέον επιτήδειου ζωγράφου συνθέτουν κάτι μοναδικό. Αερότοποι , αετοφωλιές , καταφύγια …. 

Σε αυτόν τον τόπο περάσαν στρατοκόποι και κτηνοτρόφοι, περάσαν πεζούρα και καβαλαρία, περάσαν ζαλικωμένες γυναίκες και φορτωμένοι άνδρες, περάσαν ήρωες και αγωνιστές , περάσαν βασιλιάδες και βασίλισσες, περάσαν καλόγεροι και οπλαρχηγοί, περάσαν στρατιώτες δικοί μας και ξένοι (Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Τούρκοι, Σλάβοι, Γερμανοί, Ελληνικά αντάρτικα τμήματα), εφήμεροι κατακτητές και υπερασπιστές και πόσοι δεν περάσανε.... 

Κι εμείς καλότυχοι που ζούμε στον πανέμορφο αυτό τόπο με τα ψηλά και τα απειθάρχητα βουνά, τους απροσκύνητους όγκους, τις καλογραμμένες βουνοκορφές, τους ουρανοκρέμαστους γκρεμούς , τα απύθμενα βάραθρα, τις μακρόσυρτες πλαγιές , τα αφρισμένα ποτάμια, τις πλατανόφιλες ρεματιές, τις λαγκαδιές, τα δάση και τα βοσκοτόπια. Είμαστε απόγονοι φτωχών , ναι, μα σοφών , σκληροτράχηλων , αγωνιστών. Πόσο βαρύτιμη και αγλαή κληρονομιά. Πόσο τυχεροί κληρονόμοι!! 

Το παρελθόν στέκεται ακίνητο , κούφιο , βουβό …. 

Το βιβλίο αυτό «Η ιστοριογραφία της Πίνδου» έρχεται να βοηθήσει να ξαναβρεί η ιστορία της Πίνδου και της Ηπείρου την ανάσα, την ελευθερία και το λόγο της. Κάποιοι σφετερίστηκαν την μνήμη της , κάποιοι προσπάθησαν να εμποδίσουν την ύπαρξή της και την καταδίκασαν στην αμνησία. 

Οι δύο συμπατριώτες συγγραφείς Αθανάσιος και Χρήστος Μακρυγιάννης, οι οποίοι κατάγονται από την ιστορική γενιά των Μακρυγιανναίων, προσπαθούν να διασώσουν την λεηλατημένη μνήμη της περιοχής μας, γης της Πίνδου , γης αγαπημένης και περιφρονημένης. Συνομιλούν μαζί της , μοιράζονται τα μυστικά της , μαθαίνουμε την ιστορία της . 

Όσα αφηγούνται εδώ έχουν συμβεί , αν και τα εξιστορούν με τον δικό τους τρόπο. Mιλούν για τα σύμβολα και τις εικόνες , τους μύθους και του θρύλους, τα παραμύθια και τις διδαχές, τις προφητείες και τα συναξάρια αγίων, τις λειψανοθήκες και τις Κάναλες, τις καλυμμένες τοιχογραφίες του ναού της Κοίμησης Θεοτόκου Σχωρετσάνων και την Ακρόπολη της Σκλούψας, την Δωδώνη και την Νικόπολη, τα αρχαία νομίσματα και την πανώλη, τους πολέμους και τα μελανόμορφα όστρακα, τις εκκλησίες και τους μύλους , τις κούλιες και την καμπάνα της Αγίας Αικατερίνης, το καρακόλι και τα Καταφύγια, τους καλλιτέχνες μοναχούς και τους Τζουμερκιώτες κτίστες, τους αγωνιστές της Πίνδου και τον τοποτηρητή των Τζουμέρκων Σιαφάκα,, τον Εβραίο Ομέρ Μωσέ Κοφίνα και τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, τους τρείς αναθεματισμένους-αφορισμένους και την περιοδεία του πάτερ-Κοσμά, εξιστορούν τους μόχθους , τις μέρες , τα όνειρα και τους πολέμους των Ηπειρωτών και Αθαμάνων. 

Οι παππούδες και οι γιαγιάδες που αφηγήθηκαν τις ιστορίες αναπαύονται γαλήνια , γιατί πέθαναν γνωρίζοντας πως η μνήμη δεν καίγεται. Η μνήμη βρίσκει καταφύγιο στα στόματα που υμνούν τους ανθρώπους , τους ήρωες και τους θεούς, είναι τραγούδι που επιβιώνουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, και στα κορμιά που χορεύουν όταν ηχούν οι κούφιοι κορμοί και οι φλογέρες των κτηνοτρόφων. 

Οι λαϊκοί αφηγητές θα μας δείξουν τα σύννεφα που ταξιδεύουν και τις κορφές των ελάτων που γέρνουν με το φύσημα του αέρα. Θα ρωτήσουν αν βλέπουμε τις μαρτυρικές, μαυρισμένες πέτρες και τα ερείπια του παρελθόντος. 

Θα μας πούνε να ακουμπήσουμε το αυτί στη γη της Πίνδου , τη γεμάτη εκκωφαντικούς θορύβους και μελωδίες της φλογέρας , ανακατεμένες με το μουρμουρητό του νερού και το ψίθυρο του ανέμου καθώς διαπερνά τα έλατα, των Τζουμερκιώτικων βουνών . 

Και θα μας πουν ότι θα μάθουμε την ιστορία του τόπου μας μυρίζοντας στον αέρα την μυρωδιά από έλατα, ανεμώνες , θυμάρι , βρεγμένο χώμα, και αγριολούλουδα , αγγίζοντας τις γυαλιστερές πέτρες του καταρράκτη των Τζουμέρκων και μασώντας βότανα της Στρογγούλας . Αυτοί οι αιωνόβιοι παππούδες και οι γιαγιάδες που αφηγήθηκαν τις ιστορίες και τις έδωσαν ζωή δεν θα ξυπνήσουν πια…. 

Όμως από όσους άκουγαν τις ιστορίες τους, θα βρεθεί κάποιος να τις πει στους άλλους. Κι αυτός ο κάποιος με τη σειρά του θα πεθάνει , αλλά οι ιστορίες θα συνεχίσουν να υπάρχουν όσο υπάρχουν σπίτια και άνθρωποι συγκεντρωμένοι γύρω από τη φωτιά … 

Οι συγγραφείς μέσα από το βιβλίο αυτό διασώζουν τη μνήμη και καταγράφουν την ιστορία της Πίνδου ,την καταγωγή των κατοίκων της ,τους αγώνες και τους αγωνιστές της και κυρίως την ιστορία του Καταρράκτη (Σχωρέτσαινα) . 

Οι συγγραφείς στηριχτήκανε στις αφηγήσεις και διηγήσεις ηλικιωμένων κατοίκων του Καταρράκτη. Μεγάλο τμήμα των διηγήσεων καλύπτει την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου, την εποποιία του ‘ 21 , του΄97 , του ’12 , του ΄40 και του Εμφυλίου. 

Γίνεται περιγραφή του Ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου και της Ιεράς μονής της Αγίας Αικατερίνης Σχωρετσάνων , αναφέρεται η ιστορία τους και η αρχιτεκτονική τους, η ιστοριογραφία της θαυματουργής Εικόνας της Αγίας Αικατερίνης , η εικονογραφία Νεομαρτύρων , η περιγραφή των κελιών της μονής της Αγίας Αικατερίνης, του αρχοντικού της, ο μύλος της Παναγίας, το αλώνι της μονής , το υδραγωγείο και οι νερόμυλοι του χωριού. 

 Οι απλοϊκοί και σοφοί αφηγητές είναι : ο Λάμπρος Μακρυγιάνης του Κων/νου, ο Γιάννης Ηλία Μακρυγιάννης, ο Γιώργος Χαμπίμπης, η Γιαννούλα Δ. Παπαγιάννη, η Μαρούσιω Νασιούλα, -Παλαιογεώργου, ο Χρήστος Τόλης, ο Νίκος Τζούβας ή Νικάριος, η Σοφία Αγγέλη ,η Μαρία Β. Παπαγιάννη, η Χριστίνα Παπαγιάννη-Φλούδα, ο Γιώργος Παπαγεωργίου, ο Γιάννης Τσαμάκος, ο Αχιλλέας Παπαγιάννης, ο Γεώργιος Πανούτσος, ο Κων/νος Σπύρου Μακρυγιάννης και ο Βασίλειος Νασιούλας. 

Για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης πρέπει να αναφέρουμε επίσης ότι : Οι αγωνιστές που έδρασαν στην ευρύτερη περιοχή της Πίνδου πριν την Επανάσταση του ’21 ήταν : Ο Γέρο-Βλαχάβας (γύρω στο 1780), ο Παπαθύμιος Βλαχάβας(1800-1806), ο Γιάννης Μακρυγιάννης (1780-1806) και ο Γέρο-Μπουκοβάλας(1780-1800). 

Στον μύλο της Ιεράς Μονής Αγίας Αικατερίνης Σχωρετσάνων συνήλθαν οι Τζουμερκιώτες οπλαρχηγοί για την προετοιμασία του ιερού αγώνα : Κατσαντώνης (Αντώνης Μακρυγιάννης)8, Καραϊσκάκης, Μακρυγιάννης, Κουτελίδας, Τσαρακλής, ο ηγούμενος της Μονής Διονύσιος και οι δημογέροντες των Σχωρετσάνων, Αγνάντων,Μελισσουργών, Πραμάντων και Χόσεψης (έτος 1819-1820). 

 Η Ήπειρος επέζησε μέσα στο χρόνο γιατί είναι εικόνα και τόπος μαζί. Τόπος της αθωότητας, της αρμονίας, της φύσης, των αγώνων και της Ιστορίας της. 

 Οι συγγραφείς ,που πάσχισαν 30 χρόνια για να συλλέξουν το υλικό αυτό, τονίζουν όχι λησμονιά αλλά μνήμη για να διατηρηθεί η ιστορική μας συνέχεια. Ψάχνουμε το παρελθόν για να δούμε τον εαυτό μας, τις ρίζες μας. Η Ιστορία υπάρχει μέσα μας. Είναι εκείνο το παρελθόν που μας διαμορφώνει σαν κοινωνίες αλλά και σαν ανθρώπους. Το βιβλίο αυτό είναι ένας ύμνος στους ηρωικούς κατοίκους της Πίνδου. 

Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα αφήγηση στην οποία καλλιεργείται ένα μοναδικό αίσθημα νοσταλγίας από τη δεξιοτεχνία της αφήγησης . 

«Η ιστοριογραφία της Πίνδου» είναι ένα μοναδικό κείμενο , ένα χρονικό , μικροιστορία, διήγηση και δοκίμιο μαζί, σμιλεμένο στην πέτρα, σκαμμένο σε αγριόξυλο με το τεράστιο τσεκούρι των συγγραφέων.… 

Κώστας Α. Τραχανάς 

 «Ιστοριογραφία της Πίνδου» Αθανάσιος και Χρήστος Μακρυγιάννης 
Έκδοση Δήμου Αγνάντων 2010 σελ.252