"Η Ιστορία προχωράει δύο βήματα μπροστά και ένα πίσω"

Άρθρο Γιώργου Βερνίκου* στην εφημερίδα ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ 

Η ιστορία προχωράει δύο βήματα μπροστά και ένα πίσω. Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Ευρώπη οικοδομείται πάνω στα ερείπιά της μ’ ένα κοινό σύστημα αξιών, αποδεκτό απ’ όλα τα ευρωπαϊκά κράτη, όπως συμφωνήθηκε στις συνθήκες της Ρώμης του 1957, πριν ακριβώς 60 χρόνια, που θεωρείται η επίσημη ημερομηνία γέννησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
 



Στο επίκεντρο είναι η ευρωπαϊκή συνεργασία με στόχο την πολιτική ένωση και την ειρήνη, το άνοιγμα των αγορών προϊόντων και υπηρεσιών, την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων, τη διασφάλιση του υγιούς ανταγωνισμού, τη συνεχή προσπάθεια για εμβάθυνση της δημοκρατίας και καλύτερη διακυβέρνηση, την ανάπτυξη του κοινωνικού κράτους, την ενίσχυση του κράτους δικαίου, την προάσπιση των ατομικών δικαιωμάτων και τη διεύρυνση των διεθνών συνεργασιών.

Ποτέ άλλοτε στην ιστορία του ανθρώπου δεν υπήρξε από διαφορετικούς λαούς μια τόσο σημαντική συμφωνία για την εδραίωση της δημοκρατίας και ένα κοινό συνταγματικό πολιτισμό .

Όλα τέλεια; Όχι φυσικά. Συγκρούσεις, αμφισβητήσεις, ανισότητες, συνεχώς νέα προβλήματα, είναι πάντα παρόντα. Άλλωστε η δημοκρατία είναι συνεχής προσπάθεια για βελτίωση και επίλυση προβλημάτων. Στη ζωή, μόλις επιτυγχάνεις μια ισορροπία, αρχίζει η δυναμική της ανατροπή της.

Αυτό ισχύει και για όλα όσα συγκρούονται μεταξύ τους, όπως η οικονομική ανάπτυξη με το περιβάλλον, το πώς κατανέμεται ο πλούτος, η τάξη και ασφάλεια με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα καθημερινά μικρά και μεγάλα συμφέροντα.

Σ’ αυτή την κοινή πορεία, που την είχαμε δεδομένη, ήρθε με ιδιαίτερη ένταση η ανατροπή. Ξεκίνησε με τη χρηματοοικονομική κρίση, η οποία καθήλωσε τους ρυθμούς ανάπτυξης των ευρωπαϊκών χωρών και οδήγησε σε εκτίναξη την ανεργία και τις κοινωνικές ανισότητες.

Αντί όμως ν’ αντιμετωπισθούν οι ατέλειες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που αναδείχθηκαν από την κρίση, ενισχύθηκε ο ευρωσκεπτικισμός, ο λαϊκισμός και οι ψευδαισθήσεις, αξιοποιώντας τη δυσαρέσκεια και το θυμό των πολιτών της Ευρώπης, οι οποίοι νοιώθουν στο περιθώριο των αποφάσεων και απειλούνται από τον ολοένα και αυξανόμενο αριθμό των προσφύγων.

Καθώς οι δουλειές περιορίζονται και τα εισοδήματα μειώνονται, οι κοινωνικές εντάσεις, η ξενοφοβία και ο ρατσισμός εγκαθίστανται στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Το ισχυρότερο όμως μήνυμα ήρθε από την Αμερική.

Η εκλογή του Τραμπ προέκυψε ως ψήφος διαμαρτυρίας απέναντι στην παγκοσμιοποίηση και τις ανοικτές κοινωνίες, με στόχο να δημιουργηθεί μια νέα δυναμική στην αμερικανική οικονομία. Ήδη όμως μέχρι τώρα σχεδιάζεται αύξηση των δαπανών για στρατιωτικούς εξοπλισμούς, χρηματοδοτούμενη εν μέρει από τη σημαντική μείωση κατά 37% των δαπανών του Υπουργείου Εξωτερικών και την παροχή εξωτερικής βοήθειας.

Η αντίθεση 120 στρατηγών και ναυάρχων, συμπεριλαμβανομένου του στρατηγού Jim Mattis ,νέου Υπουργού Άμυνας, οι οποίοι δήλωσαν ότι είναι απαραίτητο να ενισχυθούν τα κονδύλια για τη διπλωματία, γιατί η δύναμη μίας χώρας μεγαλώνει όχι μόνο με τα όπλα, αλλά κυρίως με την ανάπτυξη της συνεργασίας με τις άλλες χώρες, δεν φαίνεται να έχει αποτέλεσμα.

Ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ υψώνει τείχη, θέτει υπό αμφισβήτηση τις δεσμεύσεις της Αμερικής έναντι των συμμάχων της, προτρέπει τη Νότιο Κορέα και την Ιαπωνία ν’ αποκτήσουν δικά τους πυρηνικά όπλα και αμφισβητεί τις συμφωνίες για το περιβάλλον. Η πολιτική του «πρώτα η Αμερική» και η ενίσχυση του προστατευτισμού απειλούν την παγκόσμια οικονομία με ύφεση, ενώ ταυτόχρονα βάζει σε κίνδυνο την παγκόσμια ειρήνη.

Η έλξη που ασκεί ο Τραμπ, έχει τις ρίζες της στο διχασμό και την ελπίδα για γρήγορα οικονομικά κέρδη, χωρίς στην πραγματικότητα να υπάρχει μακροχρόνιος ορίζοντας. Όμως η συγκεκριμένη πολιτική, όπου ήδη ο ρατσισμός και ο μισογυνισμός μπορούν να εκφράζονται πιο ελεύθερα, δημιουργεί, τουλάχιστον στους σκεπτόμενους πολίτες, έντονες ανησυχίες για τις γεωπολιτικές της συνέπειες, τις επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία.

Όλοι ελπίζουν και εύχονται ο απολογισμός στο τέλος της πρώτης θητείας του νέου Προέδρου να μην είναι καταστροφικός και να λειτουργήσουν τελικά οι θεσμικές δικλείδες ασφαλείας του αμερικανικού έθνους, παρά τη συνεχή δοκιμασία τους. Σε κάθε περίπτωση όμως η διασπορά του λαϊκισμού, ο αυταρχισμός, η εσωστρέφεια και η αποδυνάμωση του κοινωνικού διαλόγου και της συμμετοχής των πολιτών, δεν μπορεί παρά να επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξη και τη συνοχή κάθε κοινωνίας.

Στο ίδιο μήκος κύματος και η Ευρώπη, η οποία κινδυνεύει από το λαϊκισμό και τον απομονωτισμό, με τα ποσοστά των αντιευρωπαϊκών κομμάτων ν’ αυξάνονται επικίνδυνα, ενισχυόμενα από πιθανές τρομοκρατικές επιθέσεις, την αστάθεια και την αναιμική ανάπτυξη.

Παρόλα αυτά, θεωρώ ότι τελικά δεν θα μπορέσουν να επικρατήσουν οι ακραίες πολιτικές επιλογές στις εκλογές, ούτε στην Ολλανδία, ούτε στη Γαλλία, αλλά ούτε και στη Γερμανία, δίνοντας τον απαραίτητο χρόνο στην Ευρώπη ν’ αναλάβει δράσεις προς την κατεύθυνση αντιμετώπισης και λύσης των φαινομένων αυτών.

 *Ο Γιώργος Βερνίκος είναι Πρόεδρος της ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΟΚΕ)