Μία ημέρα στο μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος

Το χρώμα του χρήματος: Από τη δραχμή, στο ευρώ - Δείτε το πλούσιο φωτορεπορτάζ

Στην έναρξη της διαδρομής για το συγκεκριμένο ρεπορτάζ, στόχος μας ήταν να μπούμε στο εσωτερικό της Τράπεζας της Ελλάδος, παρουσιάζοντας ορισμένα στοιχεία, που σχετίζονται με τη λειτουργία της σήμερα, όσο και να συνδέσουμε το σήμερα με το χθες φέρνοντας στην επιφάνεια ένα κομμάτι της ιστορίας της.

Στην πορεία βρεθήκαμε μπροστά σε ένα ενδιαφέρον «εύρημα» άγνωστο στο ευρύ κοινό όπου η λέξη χρήμα κατέχει πρωταρχικό ρόλο: Το μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος.

Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης
Φωτογραφίες: Γιάννης Κέμμος

Εκεί όπου μπορεί κανείς να δει πώς είναι η πόρτα του θησαυροφυλακίου, η οποία βρίσκεται στο Κεντρικό Κτίριο της οδού Πανεπιστημίου σε μικρότερη κλίμακα από την πραγματική. Επίσης, όλη τη σύγχρονη ιστορία του τραπεζικού ιδρύματος από το 1928 που ιδρύθηκε με πρώτο διοικητή των Αλέξανδρο Διομήδη, αναλαμβάνοντας τα στοιχεία του ενεργητικού της Εθνικής Τράπεζας, η οποία διατηρούσε το εκδοτικό δικαίωμα.

Χαρακτηριστικό είναι πως όταν ξεκίνησε να λειτουργεί η ΤτΕ, βρέθηκε μπροστά στη μεγάλη χρηματιστηριακή κρίση στη Νέα Υόρκη, τον Οκτώβριο του 1929 και την περαιτέρω αποσταθεροποίηση της δραχμής, φτάνοντας την χρεοκοπία του 1932 την οποία ανέλαβε να ξεπεράσει λαμβάνοντας δημοσιονομικά μέτρα, η κυβέρνηση Βενιζέλου.

Οι πρώτες τράπεζες

Πηγαίνοντας όμως πολλά χρόνια πίσω σε αναζήτηση της διαδρομής των τραπεζών μέσα στους αιώνες, οι πρώτες μαρτυρίες για τράπεζες στην ελληνική αρχαιότητα ξεκινούν από τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.

Ποιος ήταν ο ρόλος τους τότε; Σίγουρα πολύ διαφορετικός σε σχέση με το σήμερα. Παρόλ' αυτά αρκετά στοιχεία είναι κοινά. Οι αρχαίες τράπεζες όπως και οι σύγχρονες, παρείχαν υπηρεσίες συναλλάγματος, φύλαξης νομισμάτων και τιμαλφών. Λειτουργούσαν επίσης ως ενεχυροδανειστήρια.

Ο τραπεζίτης κατά την αρχαιότητα αναλάμβανε μεταξύ άλλων την εξόφληση χρεών μετά από εντολή του πελάτη του, αλλά και συναλλαγές μεσεγγυητικού χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων για λογαριασμό τρίτων.

Οι μεσαιωνικές τράπεζες

Στη διάρκεια του μεσαίωνα συναντάμε τράπεζες στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία ενώ έχουμε εμφανίζονται δημόσιες τράπεζες στη διάρκεια του 3ου και 4ου αιώνα.

Το μουσείο και η σύγχρονη οικονομική ιστορία

Το Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος έρχεται από την πλευρά του να παρουσιάσει τη σύγχρονη οικονομική ιστορία της Ελλάδας.

Μέσα από εκεί μπορεί να γνωρίσει κανείς τις εργασίες της ως κεντρικό Ίδρυμα της χώρας και ως μέλος του Ευρωσυστήματος.

Στο μουσείο θα δει κανείς να περνάει μπροστά από τα μάτια του όλη η οικονομική ιστορία της χώρας, διευκρινίζοντας βασικούς οικονομικούς όρους, να μάθει τι έχει συμβεί στην Ελλάδα από την εποχή του Καποδίστρια έως και σήμερα, καθώς και την εξέλιξη των Κεντρικών Τραπεζών και όλα τα στάδια μέσα από τα οποία μπήκαμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Τράπεζα της Ελλάδος στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών

Η Τράπεζα της Ελλάδος ανήκει στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών. Σε αυτό ανήκουν τόσο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, όσο και οι Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Συμμετέχουν επίσης και οι κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών, οι οποίες δεν αντικατέστησαν τα εθνικά τους νομίσματα με το ευρώ όπως η Μεγάλη Βρετανία ή η Δανία.

Οι τράπεζες αυτές ασκούν εθνική νομισματική πολιτική, αλλά λαμβάνουν υπόψη τους και τους στόχους της ενιαίας νομισματικής πολιτικής στο πλαίσιο του Ευρωσυστήματος.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ιδρύθηκε την 1η Ιουνίου του 1998 και αποτελεί την κεντρική τράπεζα της ζώνης του ευρώ, ασκώντας νομισματική πολιτική, συνεργαζόμενη με τις Εθνικές Κεντρικές Τράπεζες των χωρών που ανήκουν στη ζώνη του ενιαίου νομίσματος.

Μία έκθεση αφιερωμένη στον Ξενοφώντα Ζολώτα

Το μουσείο αυτή την περίοδο, φιλοξενεί μεταξύ άλλων περιοδική έκθεση, αφιερωμένη στον πρώην διοικητή της Τράπεζας, Ξενοφώντα Ζολώτα, η οποία αφορά την πρώτη αλλά και τη δεύτερη περίοδο της θητείας του στην Τράπεζα της Ελλάδος. Η έκθεση πραγματοποιείται με αφορμή τα 10 χρόνια από το θάνατό του και τα 110 από τη γέννησή του.

Οι λόγοι στα αγγλικά με λέξεις ελληνική προέλευσης

Ιστορικοί θεωρούνται οι δύο λόγοι, τους οποίους ο Ζολώτας είχε εκφωνήσει ως διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος και διαχειριστής του ελληνικού Δημοσίου Χρέους, στην Ουάσιγκτον, στις 26 Σεπτεμβρίου 1957 και στις 2 Οκτωβρίου 1959.

Παρά το γεγονός ότι οι λόγοι ήταν στα αγγλικά, ο Ζολώτας χρησιμοποιούσε -με εξαίρεση κάποιους συνδέσμους ή προθέσεις- λέξεις ελληνικής προέλευσης.

Με αυτό το τέχνασμα, ήθελε στην πραγματικότητα να στρέψει το ενδιαφέρον της τραπεζική και οικονομικής ελίτ στην Ελλάδα, η οποία είχε βγει κατεστραμμένη από τον εμφύλιο.

Μπορείτε να διαβάσετε ένα απόσπασμα από τον λόγο του 1957, όπου ανέφερε χαρακτηριστικά:

«Kyrie,I eulogize the archons of the Panethnic Numismatic Thesaurus and the Oecumenical Trapeza for the orthodoxy of their axioms methods and policies, although there is an episode of cacophony of the Trapeza with Hellas. […] But, to my thesis we have the dynamism to program therepeutic practices as a prophylaxis from chaos and catastrophe […]».

«Λεφτά υπάρχουν!»

Πέρα από τα ιστορικά στοιχεία όμως, που έχουν να κάνουν με την πορεία και την εξέλιξη της Τράπεζας στο χρόνο, μπαίνοντας κανείς στην πρώτη αίθουσα του μουσείου θα αναφωνήσει - κατά τη γνωστή ρήση δια στόματος Γιώργου Παπανδρέου: «Λεφτά υπάρχουν!»: 1.500.000 ευρώ σε χαρτοπόλεμο!

Κι αυτό γιατί σε μία ειδικά διαμορφωμένη στήλη από πλεξιγκλάς θα δει 1.500.000 ευρώ κομμένα σε χαρτοπόλεμο. Δεν πρόκειται βέβαια για πράξη κάποιου τολμηρού ή αλλόφρονα τραπεζίτη, ο οποίος αποφάσισε να καταστρέψει 1.500.000 ευρώ εν μία νυκτί. Όλα τα χαρτονομίσματα έχουν καταστραφεί καθώς υπέστησαν τη φθορά του χρόνου και δεν μπορούν πλέον να χρησιμοποιηθούν.

Θέμα περιβαλλοντικής συνείδησης; Μπορεί. Γιατί εκτός των άλλων το ευρώ δεν παράγεται από χαρτί, αλλά από υπολείμματα βιομηχανίας βάμβακος και είναι πλήρως ανακυκλώσιμο.

Στο υπόγειο νομίσματα από το Φοίνικα έως και το ευρώ

Στο υπόγειο του μουσείου θα συναντήσετε όλα τα χαρτονομίσματα που έχει εκδώσει η ΤτΕ. Επίσης, όλα τα νομίσματα από τον Φοίνικα έως και το ευρώ, ενώ υπάρχουν αναλυτικές πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο χαράσσεται και κόβεται το χρήμα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα χαρακτηριστικά ασφαλείας του ευρώ, καθότι εκτός από την παραγωγή η Τράπεζα ενδιαφέρεται και για την προστασία των τραπεζογραμματίων από τους παραχαράκτες.

Επίπεδα σχεδίασης κατά της αντιγραφής

Θα δείτε επίσης σχέδια των χαρτονομισμάτων, σε τρία επίπεδα για τα παλαιότερα χαρτονομίσματα και σε τέσσερα επίπεδα σχεδίασης για το ευρώ. Πρακτικά, το κάθε επίπεδο σχεδίου τυπώνεται πάνω στο προηγούμενο με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια και την αποφυγή της αντιγραφής τους.

Μήτρες νομισμάτων και παλαιών δραχμών, μηχανήματα που χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς από την Τράπεζα της Ελλάδος για την κοπή και εκτύπωση νομίσματος, αλλά και συλλεκτικές αναμνηστικές εκδόσεις νομισμάτων που εξέδιδε κατά καιρούς της Τράπεζας, όπως η χρυσή συλλεκτική δραχμή, η οποία τυπώθηκε πριν την είσοδο της χώρας μας στο ευρώ, είναι μόνο μερικά από αυτά που θα… παρελάσουν μπροστά στα μάτια σας.

Ατραξιόν του χώρου αποτελεί η φωτογραφία της πόρτας του κεντρικού χρηματοκιβωτίου όπου φυλάσσεται μέρος των αποθεμάτων της χώρας σε χρυσό -ένα μέρος φυλάσσεται στο εξωτερικό-, υπό τον ήχο του «Money» των Pink Floyd. Σημειωτέων, τα αποθέματα χρυσού της χώρας μας σύμφωνα με τα στοιχεία του World Gold Council ανέρχονται σε 112,5 τόνους, ενώ η Ελλάδα κατατάσσεται στην 32η θέση της παγκόσμιας λίστας.

Ένας χώρος προσβάσιμος σε όλους

Ο χώρος του μουσείου είναι απόλυτα προσβάσιμος σε άτομα με ειδικές ανάγκες, διαθέτει ειδικές θύρες ήχου για άτομα με προβλήματα όρασης, ενώ διαθέτει και οπτική διαδρομή για τυφλούς. Περιλαμβάνει υπολογιστές με βάση δεδομένων, η οποία δίνει στοιχεία για ό,τι αφορά το μουσείο και τη λειτουργία της Τράπεζας της Ελλάδος σε συνδυασμό με οθόνες αφής.

Στην ειδική οπτική διαδρομή για τυφλούς μπορεί κάποιος να αγγίξει όλα τα χαρτονομίσματα, τα οποία υπάρχουν και σε μεγάλες μακέτες ώστε να μπορεί ο επισκέπτης να νιώσει την εικόνα του χαρτονομίσματος, τα οποία δημιουργήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση Τυφλών σε συνεργασία με την ελληνική, όταν μπήκε το ευρώ στη ζωή μας.

Όσοι λοιπόν θέλουν να οσμιστούν τη μυρωδιά ή να αντικρύσουν το χρώμα του χρήματος, μπορούν να το κάνουν, αφιερώνοντας λίγο από το χρόνο τους για μία βόλτα στο κτίριο της οδού Αμερικής 3. Σε εποχές οικονομικής κρίσης όπως αυτή που διανύουμε άλλωστε, το βάρος αλλά και η βαρύτητα της έννοιας «χρήμα» είναι ιδιαίτερα αισθητά στοιχεία στην καθημερινότητα όλων μας.

Στην έναρξη της διαδρομής για το συγκεκριμένο ρεπορτάζ, στόχος μας ήταν να μπούμε στο εσωτερικό της Τράπεζας της Ελλάδος...