Ραντεβού στα τυφλά με τις κάλπες

Πώς εξηγούν οι ειδικοί την πρωτοφανή ρευστότητα στο πολιτικό σκηνικό - Η χαμένη κομματική ταύτιση, η αποχή των γυναικών και η τεράστια μεταβλητότητα της ψήφου 

Η ρευστότητα και η πολυδιάσπαση του πολιτικού σκηνικού δεν είναι αποτέλεσμα μόνο της κρίσης και των μνημονίων, ούτε προέκυψε ως κεραυνός εν αιθρία. Πρόδρομα φαινόμενα αυτής της εξέλιξης υπήρχαν καιρό πριν, αλλά τα κόμματα είτε τα υποβάθμιζαν είτε τα αγνοούσαν.

Το καμπανάκι για τον κίνδυνο κατακερματισμού του πολιτικού συστήματος είχε χτυπήσει από τις εκλογές του 2009. Ο δικομματισμός σημείωσε το μικρότερο ποσοστό (77,4%) που είχαν αθροίσει το ΠαΣοΚ και η ΝΔ από το 1981, ενώ σημειώθηκε πανελλήνιο ρεκόρ αποχής σε βουλευτικές εκλογές (29%). 

 

Το πολιτικό σύστημα όμως ήταν εγκλωβισμένο στις συνήθεις πρακτικές του και δεν αντιλήφθηκε εγκαίρως ότι η κοινωνία είχε ρευστοποιήσει τα κομματικά «ομόλογα» και αναζητούσε νέες επενδύσεις. Τον Ιούνιο του 2012 σημειώθηκε η μεγαλύτερη διασπορά ψήφων που έχει γνωρίσει ποτέ η Ελλάδα από το 1950. 

 

Επιπλέον περίπου οι μισοί ψηφοφόροι της ηλικιακής ομάδας 18-44 αποφάσισαν τι θα ψηφίσουν λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές, έξι στους δέκα ψηφοφόρους του Μαΐου ψήφισαν διαφορετικό κόμμα από αυτό που ψήφισαν το 2009 και 42 ημέρες αργότερα (τον Ιούνιο) τέσσερις στους δέκα ψήφισαν και πάλι διαφορετικό κόμμα. 

 

Οι δημοσκόποι επισημαίνουν ότι δύο χρόνια μετά το σκηνικό διατηρείται στα βασικά του χαρακτηριστικά αναλλοίωτο. Σημάδια σύμπηξης ευρύτερων πλειοψηφικών ρευμάτων δεν υπάρχουν και μολονότι είναι ακόμη νωρίς και οι ευρωεκλογές δεν αποτελούν κατάλληλο πεδίο για να συσπειρωθεί το εκλογικό σώμα, έμπειροι ερευνητές προειδοποιούν ότι «έχουμε να δούμε σημεία και τέρατα».

 

Τα πάντα ρει

Η ταύτιση με τα κόμματα βρίσκεται σε πολύ χαμηλά ποσοστά και όπως επισημαίνουν οι αναλυτές «κομματικό σύστημα με τόσο χαμηλές ταυτίσεις δεν νοείται».

Οι αιτίες της εκλογικής ανατροπής του 2012 και η αποτύπωση των νέων πολιτικών δεδομένων αναλύονται στη μελέτη «2012. Ο διπλός εκλογικός σεισμός» (εκδόσεις Θεμέλιο), με επιμέλεια των Ι. Βούλγαρη και Ηλ. Νικολακόπουλου. Πρόκειται για ένα συλλογικό έργο με αναλύσεις των Βασιλικής Γεωργιάδου, Κ. Ελευθερίου, Παν. Κουστένη, Κατερίνας Λαμπρινού, Ι. Μπαλαμπανίδη, Π. Σταθόπουλου, Ευτυχίας Τεπέρογλου και Μ. Τσατσάνη.

«Η τόσο μεγάλη απορρύθμιση του κομματικού συστήματος είναι σπάνιο φαινόμενο. Και το ερώτημα είναι πότε θα αρχίσει να ανασυντίθεται το σύστημα και ποια θα είναι τα νέα δεδομένα» παρατηρεί ο διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Π. Σταθόπουλος, ο οποίος ασχολήθηκε ακριβώς με αυτό το θέμα.

Παρότι οι δημοσκοπήσεις παρουσιάζουν την εικόνα ενός εκλογικού ντέρμπι ανάμεσα στη ΝΔ και στον ΣΥΡΙΖΑ, τα ποσοστά και των δύο παραμένουν χαμηλά και ο συντελεστής μεταβλητότητας (αποτυπώνει τις συσπειρώσεις και τις μετακινήσεις των ψηφοφόρων) που στις εκλογές του 2012 ήταν στο 60% και τώρα κυμαίνεται από 40% ως 60%. Αυτό σημαίνει ότι κάτω από την επιφανειακή σταθερότητα το εκλογικό σώμα βράζει και ότι ένας στους δύο ψηφοφόρους ενδεχομένως να ψηφίσει διαφορετικό κόμμα από αυτό που ψήφισε τον Ιούνιο του 2012.

Οι εκλογές μετατρέπονται σε ένα ραντεβού στα τυφλά για τα κόμματα, καθώς δεν γνωρίζουν στο σύνολό του το ακροατήριο στο οποίο απευθύνονται. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι ανάμεσα στις εκλογές του Μαΐου και του Ιουνίου η ΔΗΜΑΡ ενώ διατήρησε το ποσοστό της άλλαξε κατά το ήμισυ το εκλογικό της σώμα, το ίδιο και οι Ανεξάρτητοι Ελληνες, ενώ η Χρυσή Αυγή κατά το 1/3.

Ενδιαφέρον έχουν τα στοιχεία για τους αναποφάσιστους του Μαΐου του 2012, που έφθαναν το 15%. Σύμφωνα με την έκφραση έγκυρου αναλυτή, ήταν στην πλειονότητά τους «Τσιπρο-Καμμένοι», υπό την έννοια ότι είχαν αποφασίσει να μην ψηφίσουν κάποιο από τα παραδοσιακά κόμματα και το δίλημμά τους ήταν «ΣΥΡΙΖΑ ή ΑΝΕΛ;».

Σύμφωνα με την ανάλυση των ποιοτικών στοιχείων της δημοσκόπησης της Κάπα Research που παρουσίασε πριν από 15 ημέρες «Το Βήμα της Κυριακής», το ποσοστό των αναποφάσιστων αγγίζει τώρα το 16,7%. Στο ερώτημα μεταξύ ποιων κομμάτων ταλαντεύονται, το 18% απαντά ΝΔ, το 16,5% ΣΥΡΙΖΑ, το 15% Το Ποτάμι, το 9,8% Ελιά, το 15% άλλο κόμμα.

 

 

Η δυναμική  του... Ποταμού

Το Ποτάμι ενδεχομένως να αποτελέσει την έκπληξη των εκλογών, για πολύ πιο σύνθετους λόγους από όσους έχουν επισημανθεί από τους πολιτικούς αντιπάλους του. Οι ηλικιακά νεότεροι ψηφοφόροι φαίνεται ότι επιλέγουν κόμμα με έναν τρόπο που αποκτά γενεακά χαρακτηριστικά, η ταύτιση είναι τόσο μικρή που σχεδόν χάνεται η επαφή με τα παραδοσιακά κόμματα, το κίνητρο για να ασκήσουν το δικαίωμα του εκλέγειν είναι η διαμαρτυρία, γι' αυτό αποτέλεσαν δεξαμενή για τη Χρυσή Αυγή και για ολόκληρη την αντιπολίτευση, το Διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν νέα πολιτικά και κοινωνιολογικά δεδομένα (το Ποτάμι τα αξιοποιεί στο έπακρο) και ο ΣΥΡΙΖΑ δεν τους πείθει απόλυτα ώστε να μετακινηθούν μαζικά προς τα εκεί.

Ολα αυτά δημιουργούν ένα παράθυρο ευκαιρίας για το Ποτάμι. Και αντιστρόφως η ΝΔ, το ΠαΣοΚ και η ΔΗΜΑΡ θα πρέπει να κάνουν μεγαλύτερη προσπάθεια από το να εκλέξουν 35άρηδες γραμματείς στα κόμματά τους, αν θέλουν να προσεγγίσουν και να ενσωματώσουν ξανά τους νεότερης ηλικίας ψηφοφόρους. Η Ελιά πάντως εμφανίζεται να έχει μεγαλύτερη κινητικότητα στη δεξαμενή των αναποφάσιστων σε σύγκριση με τη ΔΗΜΑΡ.

Η ψήφος των γυναικών

Οι πιο δύσκολοι να πειστούν ψηφοφόροι αποδείχθηκαν οι γυναίκες. Τον Μάιο αποτέλεσαν το 44% των ψηφοφόρων αντί για λίγο πάνω από το 50% που ήταν το κανονικό. Τον Ιούνιο η συμμετοχή τους μειώθηκε περαιτέρω, στο 42%. Από την αποχή των γυναικών χαμένες βγήκαν η ΝΔ και η ΔΗΜΑΡ και κερδισμένη η Χρυσή Αυγή, καθώς μεγαλύτερο ποσοστό ανδρών, ειδικότερα νεότερων ηλικιών, προσήλθαν στις κάλπες. Το ένα τρίτο των ψηφοφόρων που συμμετείχαν στις εκλογές τοποθετείται στα άκρα της κλίμακας, στην απόλυτα αριστερή ή στην απόλυτα δεξιά θέση. Η αποχή πάντως δεν είναι ουδέτερη για τη διαμόρφωση των αποτελεσμάτων, απαρτίζεται κυρίως από όσους αποφεύγουν να τοποθετηθούν στην πολιτική κλίμακα ή τοποθετούνται στο κέντρο της και συνδέεται άμεσα με τον ηλικιακό παράγοντα.

Οι ελληνικές ιδιαιτερότητες

Οι διπλές κάλπες του 2012 ανέδειξαν αρκετές ελληνικές ιδιαιτερότητες. Οι ψηφοφόροι υψηλότερης μόρφωσης και μικρότερης ηλικίας κατευθύνθηκαν στα κόμματα της αντιπολίτευσης, κυρίως για να διαμαρτυρηθούν. Στην Ευρώπη το φαινόμενο είναι αντίστροφο, οι ψηφοφόροι υψηλής μόρφωσης αναλαμβάνουν την ευθύνη που αντιστοιχεί στο επίπεδό τους.

Οι ερευνητές προσθέτουν και ένα εμπειρικό στοιχείο από τις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2010. Ο δεύτερος γύρος των εκλογών, που εφέτος θα συμπέσει με τις ευρωεκλογές, ευνοεί την αποχή. «Το 2010 παρατηρήσαμε ότι πολλοί από όσους εξελέγησαν στον δεύτερο γύρο έλαβαν μικρό αριθμό ψήφων, σε κάποιες περιπτώσεις μικρότερο και από αυτόν που είχαν πάρει οι ίδιοι στον πρώτο γύρο. Αυτό συνέβαινε επειδή οι οπαδοί όσων δεν περνούσαν στον δεύτερο γύρο δεν έδειξαν ενδιαφέρον να ψηφίσουν έναν από τους εναπομείναντες υποψηφίους» εξηγεί ο κ. Σταθόπουλος. 

 

«Κάθε εκλογική αναμέτρηση έχει το δικό της στίγμα» προσθέτει. «Είναι νωρίς για προγνωστικά, αλλά πιστεύω ότι τρία είναι τα ενδεχόμενα που έχουμε μπροστά μας. Είτε το Ποτάμι θα παραφουσκώσει είτε θα υπάρξει πραγματικό ντέρμπι ανάμεσα στη ΝΔ και στον ΣΥΡΙΖΑ είτε η αποχή θα τα διαλύσει όλα» επισημαίνει. 

 

 Κρουστάλλη Δήμητρα 

tovima.gr