«Οι εξορίες του ιεροκήρυκα Σέργιου Σκανδάλη»

Γράφει : Ο Κώστας Τραχανάς

Όλοι έχουν μέσα τους ένα μυθιστόρημα, μια νουβέλα που , ουσιαστικά , είναι η ιστορία της ζωής τους. Ελάχιστοι συγγραφείς έχουν ταυτιστεί με την πόλη τους , τόσο πολύ, όσο ο Χάρης Μαυρομάτης, με την Άρτα. 

Δεν είναι μόνο θέμα εντοπιότητας, είναι πολύ περισσότερο , θέμα της έντονης σχέσης που έχει αναπτύξει με την πόλη του, την ιστορία της και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της. 


Ο συμπατριώτης μας Χάρης Μαυρομάτης με αυτή την νουβέλα ,επιστρέφει στην καταγραφή της παραδοσιακής , προφορικής τοπικής ιστορίας και διήγησης . Ζει με τη μνήμη. Θεωρεί ότι είναι πολύ ουσιαστικό να θυμόμαστε. Και η μνήμη είναι αυτό που τον βοηθάει στη συγγραφή αυτής της νουβέλας. 

Η νουβέλα αυτή δεν διηγείται τα πάντα , απλώς ξυπνάει μνήμες. Κρατάει στη μνήμη του ,ο Χάρης Μαυρομάτης ,τις ιερές αναμνήσεις των σεβαστών γονιών του , της γιαγιάς του , των συγγενών του, των συμπατριωτών του. Η μνήμη, ανακαλεί θύμησες που παραπέμπουν με τη σειρά τους σε άλλες… Η λησμονημένη και ταπεινωμένη ύλη που μας περιβάλλει φέρνει τη μνήμη , τον αναστοχασμό, τη συνείδηση. 

Με τη συνείδηση έρχεται και η περηφάνια της επάρκειας: να ξέρεις ποιος είσαι, ποιες φωνές αντηχείς , φωνές κεκοιμημένων, ηρώων, αισθητών, ταπεινών βροτών , να ξέρεις πόσο είσαι , περατός και συνεχόμενος…. Μνήμες καλά φυλαγμένες, μνήμες ακριβές, μνήμες φορτωμένες από τη χαρμολύπη των ημερών που τις γέννησαν και έρχονται στο παρόν. Μνήμες του γενέθλιου χώρου και χρόνου. Μνήμες από τη φθορά του σώματος και της ψυχής κι από την άγρια μοναξιά του κόσμου. 

Ο αναγνώστης θα αναγνωρίσει τις δικές του αγαπημένες μνήμες , οι οποίες έμειναν αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου και συνιστούν μέρος της ύπαρξής του. Το βιβλίο του Χάρη Μαυρομάτη είναι ένα βιβλίο περιπλάνησης και διαλόγου με το χρόνο, την ιστορία και τον ίδιο μας τον εαυτό. 

Η ιστορία του βιβλίου αποπνέει αμεσότητα, τρυφερότητα και μελαγχολία, λες και την διηγείται κάποιος παραμυθάς (story teller) μπροστά στη φωτιά, που καίει στο τζάκι του σπιτιού μας… Ένα από τα θέματα του βιβλίου είναι τα σύνορα και πως ο άνθρωπος θέλει πάντα να τα προσπερνάει. Σύνορα όχι εθνικά, αλλά γλωσσικά, πολιτισμικά, θρησκευτικά, ερωτικά, ψυχολογικά, κοινωνικά: μέσα σε μια μικρή επαρχιακή πόλη , σαν την Άρτα, υπάρχουν αόρατα σύνορα τα οποία δεν βλέπουμε ποτέ…. Υπάρχουν επίσης σύνορα εντός μας. 

Ανάμεσα στα διαφορετικά τμήματα της προσωπικότητάς μας , που συχνά το ένα δεν θέλει να ξέρει για το άλλο…. Ένα άλλο από τα θέματα του βιβλίου δεν είναι το σεξ ,αλλά η απουσία του σεξ. Και οι ελλείψεις είναι πάντα σημαντικές, είναι το συστατικό που εντέλει φτιάχνει λογοτεχνικούς ήρωες. 

Χωρίς συμπλέγματα ή ψεύτικες ντροπές ο Χάρης Μαυρομάτης δεν περιγράφει κάτι περιθωριακό, κάτι βρόμικο . Σοκαριστικό , βλάσφημο και ερεθιστικό ναι , βρόμικο όχι…. Άλλο θέμα είναι οι εξορίες μας .Εξορίες πνεύματος , ψυχής και σώματος. Επίσης ο συγγραφέας ασχολείται με τη φωνή .Η φωνή είναι ζωή, η σιωπή είναι ο θάνατος. 

Μεγάλη σημασία έχουν οι φωνές που «κάποτε μες στη σκέψη τις ακούει το μυαλό» , οι φωνές που ακούνε οι αλαφροίσκιωτοι, οι φωνές που συνέλεξες στη ζωή σου, οι φωνές της μνήμης, της νοσταλγίας, οι φωνές άλλων ανθρώπων, που μετατρέπονται σε στίχους, που μετατρέπονται σε ιστορίες ,που μπορούν να ακούσουν έτσι κι άλλοι , όσοι δεν έτυχε να ακούσουν αυτές τις φωνές…. 

Άλλο επίσης θέμα του βιβλίου είναι η μοναξιά. Οι διαπροσωπικές (άρα και οι ερωτικές)μας σχέσεις είναι ταυτόχρονα η κόλαση και ο παράδεισος, και η ανθρώπινη επαφή , ακόμα κι όταν φαντάζει επώδυνη , μοιάζει η μοναδική λύση. Κεντρική θέση στο βιβλίο έχει και η θρησκευτική πίστη.Ο συγγραφέας διαπραγματεύεται το θέμα των τριών μεγάλων μονοθεϊστικών θρησκειών. Μας προτρέπει να μάθουμε ν΄αγαπούμε την αλήθεια της διδασκαλίας όλων των θρησκειών. 

Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο Αρτινός ιεροκήρυκας Σέργιος Σκανδάλης ,πιστεύει στον παράδεισο των ουρανών, γι΄αυτό και ζει την κόλασή της εδώ , στη γη… Ο προσεκτικός αναγνώστης του βιβλίου, θα προσπαθήσει να απαντήσει στα πιο κάτω ερωτήματα: Είναι δυνατόν κάποιος όταν ταξιδεύει να είναι εξόριστος και όταν μένει στον τόπο του , στην Άρτα, εξόριστος να παραμένει; 

Είναι δυνατόν ένας ιεροκήρυκας να κλαίει τις ώρες που σκέφτεται τον Θεό , αυτόν που δεν πιστεύει , και τις άλλες ώρες , να αναρωτιέται αν θα έπρεπε να πιστεύει; Ποια είναι η βλάσφημη σκέψη του αφηγητή; Ποιο ήταν το παιχνίδι της πλαστοπροσωπίας; Από ποιους ζητάει συγγνώμη ο παλιός Δεσπότης Άρτας ,Σεραφείμ, ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος; 

Ποιο ήταν το καλό που έκανε στην Άρτα ο Δεσπότης Σεραφείμ και ποια ενέργειά του ήταν το μεγαλύτερο έγκλημά του, που κλόνισε όλες τις ισορροπίες της μεταεμφυλιακής Άρτας; Γιατί οι άνθρωποι στην μικρή , κλειστή κοινωνία της Άρτας πιστεύουν ότι οι τραγωδίες και οι θάνατοι πρέπει να πλήττουν ισχυρά και αμετάκλητα τους απομένοντας; 

Τα κυκλάμινα τρυπάνε και αναδύονται μέσα από το χιόνι κάτω από τις πορτοκαλιές του κάμπου της Άρτας ή απλά το χιόνι λιώνει και κατακάθεται , βγάζοντας στην επιφάνεια όσα κρύβει; Είναι δυνατόν το χιόνι να ενώνει τις βουνοκορφές με τον Ουρανό; Είναι δυνατόν τα αποξηραμένα φύλλα του καλαμποκιού μέσα στο τζάκι να παράγουν θορύβους , για να συντροφεύουν τη μεγάλη και αβάσταχτη μοναξιά των ανθρώπων; 

Υπάρχουν άνθρωποι που συνομιλούνε με τις φλόγες ,που βγαίνουν από το τζάκι και κυνηγάνε τις σκιές και τα φαντάσματα που πετάνε γύρω τους ; Όταν είμαστε μόνοι , και θέλουμε να συνομιλούμε με τον εαυτό μας το κάνουμε με σκέψεις, χωρίς να χαραμίζουμε ηχοποιημένο λόγο; Είναι δυνατόν κάποιος να έχει από καιρό κηδέψει τον εαυτό του; 

Είναι δυνατόν οι καθημερινές μας εξορίες να προκαλούν ίαση της ψυχής και καταλάγιασμα του πνεύματός μας; Υπάρχουν εσωτερικές και εξωτερικές εξορίες; Ποιο ήταν το απόκρυφο μνημόνιο του μοναχού Νικόλαου; Γιατί ο ιεροκήρυκας Σέργιος έσπερνε κατά καιρούς…. λέξεις στον αφρισμένο ποταμό Άραχθο; 

Ποιος ήταν ο «ενδιάμεσος» του Ν.Ζέρβα και του Α.Βελουχιώτη ,όπως και του Νικόλαου Κοντόπουλου και του Σέργιου Σκανδάλη; Τι ρόλο παίζει στην νουβέλα , ο παράγοντας g , της βαρύτητας; 

Γιατί οι λέξεις δεν σηματοδοτούν την αφήγηση του συγγραφέα , αλλά όσα κρύβονται κάτω από αυτές; Τι ήταν το μικρογραφικό ειλητάριο ; Ποιά ήταν η «μητερούλα του νερού» ,για τους κατατρεγμένους Εβραίους; Μπορούν τα δάκρυα να καθαρίζουν το ειδεχθές της ψυχής; 

Μπορεί ένας άνθρωπος να γίνει φάντασμα για τους άλλους όλους και για τον εαυτό του; Μπορεί η πορεία μιας ζωής ενός ανθρώπου να είναι από μοναξιά σε μοναξιά; Μπορεί ένας ορεινός τόπος να αγριέψει τον άνθρωπο; Μπορεί ένας παπάς να καβαλά μια μοτοσυκλέτα και να ανεβαίνει να υποτάξει την κορυφή του Κόζιακα ή των Τζουμέρκων ,για να συναντήσει τον ουρανό; 

Ποιες αυτόματες νοητικές προεκτάσεις είχε το σπειροειδές σχήμα του δαπέδου του Καθολικού της Ιεράς Μονής Ιβήρων; Είναι δυνατόν ένας ιεροκήρυκας να βάζει ριμέλ και σκιές στα μάτια του ,θέλοντας να τονίσει έτσι την εικόνα του ανθρώπου ,που περνά αφάνταστες ταλαιπωρίες και να περνάει ένα κόμπο πατσουλί πίσω από το αυτί του κάθε τόσο; Ποιο ήταν το συναξάρι της τελευταίας περιόδου της ζωής του μοναχού Νικόλαου Κοντόπουλου; 

Έχει ο Θεός ανάγκη από τρία πρόσωπα για να αναγνωρίζει το εαυτό του; Τι έγινε στη γιορτή της κουράς του Νικόλαου Κοντόπουλου, όταν είδε τον κατάξανθο νεαρό μοναχό Βόλφγκαγκ; Τι γίνεται στο Άγιο όρος ,όταν η Εύα απωθείται και τη θέση της παίρνουν αγένεια καλογεράκια και αμούστακτοι επισκέπτες, που ξέρουν να εμπνέονται και ερωτικά την ώρα που προσκυνούν και που λατρεύουν με ειλικρίνεια τον Θεό; 

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με το Ιερό Κοράνι, την Σοφία Σειράχ και την Καινή Διαθήκη; Τι σχέση έχουν όλοι αυτοί οι παπάδες, οι ιεροκήρυκες, οι καλόγεροι και η ιερά Μονή των Ιβήρων ,με την Άρτα της δεκαετίας του ΄50; 

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τους αείμνηστους γονείς και συγγενείς του συγγραφέα, με τον ταξιτζή Κωστάκη Τζουτζούκο, τον σκευοφύλακα τον Λάκη τον Καμπούρη, την μεγάλη ευεργέτρια Σοφία Ρήγα, τον στρατηγό Λεωνίδα Σπαή, τον ραβίνο Ισαάκ Σαμπά, τον ακριβοθώρητο κοσμοπολίτη της Άρτας ,Αίσωνα Τσαπραζλή, , τον Σπύρο Φέρη, την ματρόνα του Αρτινού μπορδέλου , Τουρκοβασιλική, τους τρελούς του Αγίου Κωνσταντίνου, τον γύρο του θανάτου, το καφενείο Βιενουά, τα ζαχαροπλαστεία του Σκανδάλη, του Λάκη και το Νέον , τα βιβλιοπωλεία του Αγραφιώτη και του Νικολόπουλου, το εργοστάσιο παραγωγής ρεύματος του Γκινάκα, τα κτήματα και του μπαξέδες της Άρτας, την Αγία Σοφία, την Παρηγορήτισσα , τον καθεδρικό ναό των Δεσποτών της Ηπείρου, το ρολόϊ του κάστρου , την πλατεία Σκουφά , το χωριό Καταρράκτη και την μικρή μας πόλη, με τους δρόμους στενούς και βρεγμένους από τη μόνιμη βροχή; 

 Το βιβλίο «Οι εξορίες του ιεροκήρυκα Σέργιου Σκανδάλη» μιλάει τελικά, για τους ανθρώπους : που περιμένουν με έκσταση να συναντήσουν το παρελθόν τους, που ξέρουν ότι οι νεκροί έχουν μια δεύτερη ζωή στη μνήμη των αγαπημένων τους… που κλαίνε πνιχτά για να μην τρομάξει η ψυχή των νεκρών τους και γυρίσει πίσω, που ακούνε φωνές νεκρών και βλέπουν πρόσωπα και χαμόγελα απόντων, που έχουν μνήμες ματωμένες , βασανισμένες, κρυμμένες βαθιά στους αιώνες, που έχουν μνήμη που ξεσκεπάζει μικροπράγματα , αλλά σέρνουν πίσω τους ολόκληρο φορτίο…. 

που ηρεμούν όταν θυμούνται τους γονείς τους , τους παππούδες τους , τις γιαγιάδες τους και την πόλη τους, που βγάζουν δύσκολα τα κρυμμένα μέσα τους, που παίρνουν λάθος αποφάσεις , λάθος επιλογές, που μια λύπη αδέσποτη τους ακολουθεί , τρέχοντας παράλληλα με τις σκέψεις τους και τις εικόνες τους, που είναι αλαφροίσκιωτοι και δαιμονισμένοι, που βολοδέρνουν στα στενοσόκακα της δικής τους ζωής…. 

που ζούσαν το θαύμα του έρωτα μέσα από τη γοητεία που κρύβει πάντα η απαγόρευση, ο κίνδυνος της αποκάλυψης και η αίσθηση πως κάθε στιγμή έρχεται μόνο μια φορά και χάνεται , κι αν δεν την χαρείς , χάνεις μια ακόμα ευκαιρία, που θέλουν να πετάξουν στον ουρανό με μια μηχανή και δεν μπορούν, που σπέρνουνε πόνο, θλίψη και τρέλα, που ξεκινάνε με λάθος τρόπο , για λάθος τόπο , σε λάθος δρομολόγιο…. 

που κινδυνεύουν από τους εαυτούς τους… που κουβεντιάζουν με το παλιό ρολόϊ της πόλης και παρηγορούνται, διότι είναι ο νυχτερινός σύντροφος της μοναξιάς τους, που ξέρουν ότι οι περιορισμοί είναι ελάχιστοι πια, οι δρόμοι έχουν κλείσει , τα μονοπάτια έχουν χαθεί και το ταξίδι αδιέξοδο….. που ούτε τον εαυτό τους τον ίδιο δεν ξέρουν, που μόνοι σηκώνουν το σταυρό του μαρτυρίου , μέχρι να γονατίζουν από το βάρος…. 

που παλεύουν στη ζωή μόνοι τους ,με τον εαυτό τους και με τα φαντάσματα της ζωής τους, που η μικρή κλειστή κοινωνία της Άρτας ,τους πληγώνει, τους θάβει ζωντανούς, τους κουτσομπολεύει και τους κακολογεί όλους και όλες στις ιδιαίτερες κουβέντες τους, που ζητάνε βοήθεια και συμπαράσταση από την πόλη τους , την Άρτα και την αρχαία γη, της Αμβρακίας… 

που όταν επιστρέφουν στο γενέθλιο τόπο τους, την Άρτα, δεν τους αντέχει η πόλη τους , δεν τους θέλουν οι δρόμοι της και οι πλατείες της, που τους ξέχασαν τα παλιά και τα καινούργια δεν τους αναγνωρίζουν…… 

Το βιβλίο αυτό είναι ένα ταξίδι αυτογνωσίας. Ένας ύμνος στο χθες και το πάντοτε. 

Ένα μοναδικό κείμενο , ένα χρονικό , μικροϊστορία, μεγαλοϊστορία, διήγηση , νουβέλα και δοκίμιο μαζί. Ένα εξαιρετικό ποιητικό και ιστορικό αριστούργημα , που πρέπει να διαβαστεί από όλους. Η αριστοτεχνική αυτή νουβέλα σχεδόν επιβάλλει στον αναγνώστη μια δεύτερη αργή ανάγνωση , προκειμένου να διαφανούν οι λεπτοί ιστοί που διαπερνούν το κείμενο. 

Ο αναγνώστης καλείται να διεισδύσει στα ενδιάμεσα των ιστοριών , αναζητώντας τα κενά και υφαίνοντας συνδέσεις μεταξύ τους, όπως ο αφηγητής προσπαθεί να διεισδύσει στον εσωτερικό πυρήνα του μικρογραφικού ειλητάριου , ψάχνοντας για στοιχεία, κρυφά νοήματα και λέξεις-σύμβολα…. 

Ένας συγγραφέας ανήκει μονάχα στην πατρίδα του , στους γονείς του, στον εαυτό του και στη γλώσσα του , σε αυτή την κατοικία ,που ακόμα και η πιο τραγική μοναξιά και η πιο μακρινή εξορία δεν μπορούν να θίξουν… 

Ένα βιβλίο είναι πάντα μια συνάντηση, του συγγραφέα και του αναγνώστη. Μαζί φτιάχνουν το βιβλίο. Δεν είναι μόνο ο συγγραφέας .Είναι και ο αναγνώστης που επινοεί το βιβλίο. Κάθε αναγνώστης διαβάζει διαφορετικό βιβλίο. Διότι φέρνει όλη του τη ζωή σε ό, τι διαβάζει…. Αυτά είναι τα πράγματα που ο Χάρης Μαυρομάτης μπόρεσε να αφηγηθεί , και ελπίζει να τα αποδεχθούμε, αν όχι, δεν πειράζει…. 

Ο Χάρης Μαυρομάτης γεννήθηκε το 1946 στην Άρτα .Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έζησε για ένα διάστημα στο Παρίσι , όπου παρακολούθησε θέματα διεθνών σχέσεων. 

Εργάστηκε ως δημοσιογράφος στις εφημερίδες Ελεύθερος Τύπος και Απογευματινή. Διετέλεσε διευθυντής διεθνών δραστηριοτήτων της τράπεζας BNP, της Bank Saderat Iran και της Τράπεζας Αττικής. Άλλο έργο του είναι «Ο κήπος των νεκρών».

Χ.Μαυρομάτη Εκδόσεις Εστία 2012 σελ. 117

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ζαμπέλα, το μαργαριτάρι των Τζουμέρκων!

Στυγνός εκληματίας ο χθεσινός ληστής στην Άρτα, σύμφωνα με τον Αστυνομικό Διευθυντή κ. Γιώργο Ντοκομέ