Α. Τσιλιπάκου: Το μνημείο αποκτά ιδιαίτερη σημασία....
Παρουσίαση της ιστορίας και της μελέτης ανάδειξης του Κάστρου της Άρτας απ’ την Προϊσταμένη 18ης Ε.Β.Α. Αγαθονίκη Τσιλιπάκου στην εκδήλωση στις 18/5/2011 με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων.
Το μήνυμα αυτής της επετείου είναι «να γίνουν τα Μουσεία φορείς πολιτισμικών ανταλλαγών, με σκοπό την ανάπτυξη της μόρφωσης και της αμοιβαίας κατανόησης, τη συνεργασία και την ειρήνη ανάμεσα στους λαούς».
Το ICOM, στην προσπάθειά του να ανταποκριθεί στο παραπάνω μήνυμα, επέλεξε για τον εορτασμό του 2011 το θέμα «Μουσεία και μνήμη». Με την επιλογή του θέματος αυτού επιθυμεί να αναδείξει την σημασία των μουσείων ως φορέων διάσωσης και διαφύλαξης της ατομικής και της συλλογικής μνήμης.
Εφόσον η Υπηρεσία μας, η 18η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων δεν διαθέτει προς το παρόν κάποιο Μουσείο με τη στενή έννοια του όρου συμμετέχουμε στη φετινή εκστρατεία με το άνοιγμα ενός (Μουσείου) Μνημείου, κατηγορία για την οποία επίσης έχει οριστεί ημέρα εορτασμού από το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών αυτή τη φορά (ICOMOS) ένα μήνα νωρίτερα, στις 18 Απριλίου.
Επιλέξαμε ως θέμα για τον εορτασμό το μεσαιωνικό Κάστρο της Άρτας διότι αποτελεί το κατεξοχήν σημείο αναφοράς που ανακαλεί τη συλλογική μνήμη της πόλης διαχρονικά. Η σημερινή εκδήλωση αποβλέπει στην ευαισθητοποίηση του κοινού και ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων στο σημαντικό ζήτημα της προστασίας της Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς με σκοπό να προωθηθεί ακριβώς η υπόθεση της προστασίας του μνημείου και της ένταξής του στη σύγχρονη κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή.
Δυστυχώς ο καιρός δεν μας επέτρεψε να πραγματοποιήσουμε την εκδήλωση στο Κάστρο, όπως ήταν στις αρχικές μας προθέσεις. Πριν από το καλλιτεχνικό πρόγραμμα, θα σας παρουσιάσουμε, όπως προαναγγείλαμε με συντομία τη μελέτη ανάδειξης του Κάστρου που εκπονήθηκε από την Υπηρεσία μας το 2010 (τότε προϊσταμένη κ. Αφέντρα Μουτζάλη) και εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Θεσσαλίας – Στερεάς Ελλάδας – Ηπείρου 2007-2013. Η υλοποίησή της θα ξεκινήσει άμεσα μόλις διευθετηθούν οικονομικά ζητήματα.
Το μεσαιωνικό Κάστρο της Άρτας είναι κτισμένο στη βορειοανατολική πλευρά της πόλης, σε χαμηλό λόφο και σε εξαιρετικά οχυρή θέση, διότι η νότια και ανατολική πλευρά του ακολουθούσε την όχθη του ποταμού Αράχθου, γεγονός που δεν είναι εμφανές σήμερα. Η στρατηγική σημασία της θέσης του Κάστρου ήταν γνωστή από την αρχαιότητα. Αποτελούσε τμήμα της οχύρωσης της αρχαίας Αμβρακίας, της οποίας λείψανα είναι ορατά στην ανατολική και βόρεια πλευρά.
Για την αρχική χρονολόγηση του Κάστρου έχει επικρατήσει η άποψη του Αν. Ορλάνδου ότι κτίστηκε στα μέσα του 13ου αι. (προ του 1288) από τον Μιχαήλ Β΄ Κομνηνό Δούκα. (Αναφορά πολιορκίας Κάστρου Άρτας από τον Κάρολο ΙΙ d’Anjou της Νεάπολης στο Χρονικό του Μορέως)
Ωστόσο αν η αναφορά του Βενιαμίν εκ Τουδέλης για την ύπαρξη Κάστρου στην Άρτα το 1165 ισχύει, συνεκτιμώντας ότι κατά τη μέση βυζαντινή περίοδο οι ηπειρωτικές πόλεις των Ρωγών και των Ιωαννίνων ήταν οχυρωμένες, η Άρτα, η οποία κατά την εποχή αυτή παρουσιάζει ακμή, που εκφράζεται με την οικοδόμηση σημαντικών εκκλησιαστικών μνημείων, είναι αρκετά πιθανό να διέθετε κάποιας μορφής οχύρωση αρκετά νωρίτερα, η οποία ανακαινίστηκε τον 13ο αι.
Το 1449 μετά την παράδοση της πόλης στους Οθωμανούς στο Κάστρο εγκαθίσταται φρουρά. Ο Οθωμανός περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή, όταν το 1670 επισκέπτεται την πόλη της Άρτας, αναφέρει ότι στο Κάστρο υπήρχε τζαμί, κτίσμα του σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄ (1447-1512), και ότι η οχύρωση προστατευόταν επίσης με τάφρο στη δυτική πλευρά. Από το 1796 έως και το 1820 η περιοχή της Άρτας περιέρχεται στη δικαιοδοσία του Αλή πασά των Ιωαννίνων, ο οποίος πραγματοποίησε αρκετές επισκευές και βελτιώσεις στο Κάστρο προκειμένου να το εκσυγχρονίσει.
Το Κάστρο παρέμεινε στα χέρια των Οθωμανών έως το 1881, όταν με τη Συνθήκη του Βερολίνου η Άρτα προσαρτήθηκε στο ελεύθερο ελληνικό κράτος. Στο εσωτερικό του Κάστρου λειτουργούσε φυλακή έως το έτος 1958, η οποία κατεδαφίστηκε προκειμένου να ανεγερθεί το ξενοδοχείο Ξενία.
Η σημερινή μορφή του Κάστρου είναι αποτέλεσμα πολλών επεμβάσεων, οι οποίες δεν μετέβαλλαν το αρχικό του σχήμα τραπεζίου. Καταλαμβάνει έκταση 37,7 στρεμμάτων. Το ύψος των τειχών του φτάνει τα 10μ. και το πλάτος τα 1,80-2,50μ. Ο περίβολος ενισχύεται με 18 πύργους διαφόρων σχημάτων, σε απόσταση περίπου 25 μ. μεταξύ τους, κυρίως στη βόρεια, νότια και δυτική πλευρά, από τους οποίους βυζαντινοί είναι οι ορθογώνιοι και οι ημικυκλικοί.
Οι πολυγωνικοί κυρίως πύργοι είναι μεταγενέστερες προσθήκες του 17ου-18ου αι. Η είσοδος του Κάστρου βρίσκεται στη νότια πλευρά και προστατεύεται από έναν τετράγωνο πύργο που υψώνεται αριστερά της. Μια δεύτερη μικρότερη πύλη που οδηγούσε στον Άραχθο βρίσκεται βόρεια.
Στη νοτιοδυτική γωνία του Κάστρου διαμορφώνεται μια ισχυρή ακρόπολη, παλαιότερα γνωστή ως «Ιτς Καλέ» (εσωτερικό φρούριο) ή Καστράκι, όπου βρίσκεται σήμερα το μικρό θεατράκι του Δήμου. Τη δεύτερη εσωτερική είσοδο προστάτευε ορθογώνιος πύργος στα δεξιά, βυζαντινής περιόδου.
Στο εσωτερικό διασώζονται δύο κτίρια Τουρκοκρατίας. Το πρώτο, στη βόρεια πλευρά, που διασώζει και βυζαντινή φάση, αποτελείται από τρεις χώρους που στεγάζονται με καμάρες, οι οποίες βαίνουν σε τοξοστοιχίες και ίσως ήταν πυριδιταποθήκη. Το δεύτερο στη νοτιοδυτική πλευρά είναι νεότερο, καμαροσκέπαστο. Κοντά σ’ αυτό βρίσκεται στόμιο πηγαδιού με οικόσημο, το οποίο κατά τον Ορλάνδο αποδίδεται στους Ορσίνι.
Στο εσωτερικό του Κάστρου, κοντά στο ξενοδοχείο «Ξενία», σώζονται τα λείψανα ενός μεγάλου κτιρίου με βυζαντινή τοιχοδομία (πλινθοπερίκλειστο σύστημα) που κατέληγε βόρεια σε μικρό παρεκκλήσι, ενδεχομένως του ανακτόρου, του κέντρου διοίκησης του «Δεσποτάτου».
Το Κάστρο είχε επιπλέον ένα χαμηλότερο προτείχισμα, το οποίο σώζεται και σήμερα και εκτείνεται κατά μήκος της βόρειας πλευράς και της νοτιοδυτικής γωνίας.
Αντικείμενο της Μελέτης που θα παρουσιαστεί εν συντομία στη συνέχεια είναι η συντήρηση, ανάδειξη και ένταξη του μεσαιωνικού Κάστρου της Άρτας στον κοινωνικό και πολιτιστικό ιστό της πόλης. Οι προτεινόμενες επεμβάσεις είναι ήπιες και στοχεύουν στην προστασία και ανάδειξη του μνημείου.
Το Μεσαιωνικό Κάστρο της Άρτας, σημείο αναφοράς της πόλης, είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της περιοχής, καθώς παρέχει σημαντικές δυνατότητες για τη μελέτη της οχυρωματικής της υστεροβυζαντινής περιόδου στην πρωτεύουσα του «Δεσποτάτου» της Ηπείρου. Ταυτόχρονα, εξαιτίας της θέσης του στο κέντρο της πόλης, το μνημείο αποκτά ιδιαίτερη σημασία.
Για το λόγο αυτό, η άμεση λήψη μέτρων προστασίας, συντήρησης και ανάδειξής του είναι πραγματικά επιτακτική, καθώς θα οδηγήσει όχι μόνο στην προστασία του από τα προβλήματα που ανέκυψαν από τη μακροχρόνια εγκατάλειψή του, αλλά και στην προσδοκώμενη σύνδεσή του με το πλούσιο ιστορικό και αρχαιολογικό παρελθόν της πόλης της Άρτας και στην αφύπνιση της ιστορικής και αρχαιολογικής συνείδησης των κατοίκων της.
Τα κυριότερα προβλήματα που παρουσιάζει το κάστρο είναι τα εξής:
α.Δομικά προβλήματα
Εκτεταμένα και κατά τόπους αρκετά σοβαρά είναι τα δομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν ορισμένα σημεία των τειχών του Κάστρου. Πρόκειται για τοπικές ρηγματώσεις και παραμορφώσεις και, κυρίως, για εκτεταμένη χαλάρωση της δομής σημείων των τειχών, εξ αιτίας της φυσικής φθοράς που επιφέρει ο χρόνος, αλλά, κυρίως, λόγω της πυκνής βλάστησης που επί πολλά χρόνια κάλυπτε και εξακολουθεί να καλύπτει μεγάλο μέρος τους.
β. Αισθητικά προβλήματα
Η ανάπτυξη και εξάπλωση ποικίλων τύπων δέντρων και θάμνων που σε αρκετά σημεία της περιμέτρου του τείχους έχουν αποκρύψει την λιθοδομή και προκαλούν με τα ριζώματά τους φθορές στον φέροντα οργανισμό. Παράλληλα, τα τείχη της δυτικής και της ανατολικής πλευράς φέρουν σε αρκετά σημεία graffiti, τα οποία είναι δύσκολο να απομακρύνονται κάθε φορά χωρίς φθορά.
Οι εργασίες που θα πραγματοποιηθούν είναι οι εξής:
- Συστηματικοί καθαρισμοί και αποψιλώσεις
- Απομάκρυνση επιχώσεων σε επιλεγμένες περιοχές προκειμένου να εντοπιστούν θέσεις τυχόν ερειπωμένων κτισμάτων και λοιπών κατασκευών
- Περιορισμένες επεμβάσεις στον περιβάλλοντα χώρο, περιορισμός της βλάστησης
- Στερέωση και περιορισμένη αποκατάσταση τοπικών φθορών
- Διαμόρφωση λιθόστρωτων διαδρομών
- Τοποθέτηση επεξηγηματικών πινακίδων
- Τεχνική υποστήριξη για τη στατική επάρκεια των οχυρώσεων
-Εκπόνηση μελετών προς έγκριση, όπου υπάρχει ανάγκη τροποποίησης ή συμπλήρωσης (π.χ. μελέτης νέου ηλεκτροφωτισμού, εφόσον απαιτηθεί μετά τον έλεγχο των υπαρχουσών εγκαταστάσεων)
- Εγκατάσταση δικτύων ηλεκτροδότησης, ύδρευσης, πυρόσβεσης
- Συμπληρωματική φωτογράφηση – αεροφωτογράφιση - αποτύπωση
- Έκδοση ενημερωτικού φυλλαδίου, δημοσίευση
Ειδικότερες επεμβάσεις αφορούν στους ακόλουθους τομείς
Α. Κεντρική Πύλη:
1.Ανασκαφική έρευνα2.Κοπή και απομάκρυνση φυτών
3.Εφαρμογή αρμολογήματος σε επιλεγμένα σημεία
4.Κατασκευή νέας σιδερένιας θύρας
Β. Βελτίωση διαδρομών
1.Καθαρισμός των πεζοδρόμων
2.Συμπλήρωση παλαιών λιθόστρωτων σε περίπτωση τυχόν αποκάλυψης τέτοιων
3.Δημιουργία χώρων ανάπαυσης με καθιστικά και ενημερωτικές πινακίδες
4.Τοποθέτηση κιγκλιδωμάτων ξύλινων σε επιλεγμένα σημεία (κίνδυνος προσέγγισης)
Γ. Εσωτερική Ακρόπολη
1. Κοπή, απομάκρυνση φυτών
2. Εφαρμογή αρμολογήματος σε επιλεγμένα σημεία
3. Δημιουργία περιμετρικού αρμολογήματος στην άνω ελεύθερη στάθμη των τειχών
4. Επισκευή – συμπλήρωση λίθινων κλιμάκων
5. Επισκευή των στεγών των δύο κτιρίων
6. Για την ανάδειξη του χώρου προτείνεται η μεταφορά του υπαίθριου θεάτρου του Δήμου Αρταίων σε άλλο χώρο αφού προηγηθεί ανασκαφική έρευνα
7.Τοποθέτηση λιτής μορφής κιγκλιδωμάτων από ανοξείδωτο χάλυβα για την προστασία των επισκεπτών
Κλείνοντας θα ήθελα να ευχαριστήσω τον συνδιοργανωτή Δήμο Αρταίων και τον κ. Δήμαρχο προσωπικά για τη συνεργασία και τη χρηματοδότηση της όλης εκδήλωσης, τις αδελφές Βουγιουκλή για την αποδοχή της πρόσκλησης και τη συμμετοχή τους και βεβαίως το Μουσικοφιλολογικό Σύλλογο «Σκουφά» για τη φιλοξενία.
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου